Procesy starzenia się organizmu prowadzącą do stopniowego pogarszania się funkcji fizycznych i psychicznych człowieka na skutek zachodzących w jego organizmie zmian morfologicznych i funkcjonalnych, obejmujących jego aparatu ruchu i mózg, powodowanych m.in. przez pogłębiający się stres oksydacyjny przy obniżonej skuteczności działania mechanizmów antyoksydacyjnych. Obecnie, z uwagi na wzrost populacji ludzi w podeszłym wieku, kluczową kwestią stało się tzw. zdrowe starzenie. Dlatego naukowcy poświęcają ostatnio wiele wysiłku poszukiwaniu nowych strategii terapeutycznych i naturalnych substancji aktywnych biologicznie, które mogłyby potencjalnie hamować lub nawet odwracać niekorzystne skutki przebiegu procesu starzenia się organizmu.
Reaktywne formy tlenu i azotu, fizjologicznie wytwarzane w niewielkim stopniu w metabolicznych procesach komórkowych, potencjalnie mogą wchodzić w interakcje z wieloma biomolekułami, zmieniając ich funkcje, zwłaszcza kiedy osiągają w komórkach wysokie stężenia. W przebiegu procesu starzenia się organizmu, komórki nerwowe mózgu nabierają tendencji do gromadzenia dysfunkcyjnych i zdegradowanych białek i organelli, szczególnie mitochondriów, co jest efektem zaburzenia równowagi oksydacyjnej: zwiększonej produkcji reaktywnych form tlenu i azotu przy zmniejszonej zdolności do obrony antyoksydacyjnej. Zazwyczaj środowisko komórkowe mózgu wykazuje wtedy oznaki upośledzonej bioenergetyki i neuroplastyczności, rozwoju stanu zapalnego i gromadzenia zmodyfikowanych oksydacyjnie cząsteczek i organelli. A zmiany te sprawiają, że starzejący się mózg jest podatny na zaburzenia neurodegeneracyjne, takie jak choroba Alzheimera czy Parkinsona.
Soplówka jeżowata (Hericium erinaceus) to jadalny grzyb leczniczy o szerokiej aktywności zdrowotnej, w tym o działaniu przeciwutleniającym, przeciwzapalnym, przeciwstarzeniowym i nootropowym, czyli wspomagającym funkcje umysłowe.
Natomiast ergotioneina jest siarkową pochodną aminokwasu histydyny, pobieraną przez ludzki organizm wyłącznie z dietą i zdolną do akumulacji nawet w relatywnie wysokich stężeniach, w niektórych komórkach i tkankach, w tym w mózgu, dzięki wyspecjalizowanemu transporterowi skrzętnie wychwytującemu ergotioneinę z przewodu pokarmowego i przenoszącemu ją do tkanek docelowych. Zdolnością syntezy ergotioneiny charakteryzują się jedynie grzyby, podczas gdy roślinny i zwierzęta nie potrafią samodzielnie syntetyzować tego związku.
W badaniach in vitro i in vivo ergotioneina została scharakteryzowana jako bardzo silny antyoksydant, aktywny m.in. w mózgu. W badaniach w szczególności wykazano, że odpowiednie wysycenie mózgu ergotioneiną chroni jego neurony i zapobiega utracie jego funkcji poznawczych na skutek aktywności związków neurotoksycznych, takich jak b-amyloid, cisplatyna i D-galaktoza.
Autorzy badania, do którego za chwilę przejdziemy, donosili już wcześniej o obecność różnych związków nootropowych, w tym ergotioneiny, w grzybni i owocnikach różnych szczepów soplówki jeżowatej, wykazując korzystny ich wpływ na funkcje poznawcze i ruchowe w przedklinicznym modelu badawczym fizjologicznego starzenia się organizmu. Ponieważ jednak ostatnio ustalili, że soplówka jeżowata charakteryzuje się szczególnie wysoką zawartością ergotioneiny przy jednocześnie stosunkowo niskim stężeniu innych związków aktywnych biologicznie, dlatego – wg ich własnych słów – wykorzystując jej ekstrakt, skorzystali z okazji, aby wykazać zasadniczo wyłączny efekt zapobiegawczego działania samej ergotioneiny na związane z wiekiem osłabienie funkcji lokomotorycznych żywego organizmu (Roda, 2022). Obiektem tego badania były dorosłe myszy, którym nie podawano lub podawano doustnie ekstrakt z soplówki do okresu ich późnej starości, w dawce odpowiadającej 1000 mg dziennie po przeliczeniu na wagę dorosłego człowieka.
W badaniu tym, jak informują jego autorzy, ujawniono działanie profilaktyczne bogatego w ergotioneinę ekstraktu z soplówki, koncentrujące się na spadku sprawności ruchowej na skutek przebiegu procesu starzenia się organizmu, monitorowanego za pomocą spontanicznego testu behawioralnego. W badaniu tym wykazano neuroprotekcyjne działanie ekstraktu z soplówki w profilaktyce postępów procesu starzenia się organizmu, co przypisano szczególnie wysokiej zawartość ergotioneiny. Zdaniem autorów badania, ekstrakt z soplówki jawi się jako cenny kandydat na profilaktyczny środek przeciwstarzeniowy, znoszący związane z wiekiem dysfunkcje ruchowe, na drodze obniżania poziomu stresu oksydacyjnego, narastającego w miarę postępu procesu starzenia się organizmu. Jak zakładają autorzy badania, obserwowane efekty neuroprotekcyjne ekstraktu z soplówki należy przypisać szczególnie wysokiej zawartości w jego składzie ergotioneiny. Należałoby więc, zdaniem autorów badania, wykorzystać potencjał przyjmowanej w odpowiednich dawkach ergotioneiny w łagodzeniu i odwracaniu zależnych od wieku dysfunkcji organizmu, poprawiając w ten sposób jakość i wydłużając prognozowany czas życia człowieka.
A podsumowując swoje badanie, jego autorzy zakomunikowali, że ich odkrycia uzasadniają zastosowanie ekstraktu z soplówki jeżowatej jako nowej strategii terapeutycznej do stosowania w placówkach geriatrycznych, w tym w domach opieki, w celu profilaktyki lub leczenia chorób związanych z wiekiem, poprawiającej jakość życia osób starszych.
Sławomir Ambroziak